සමකාලීන සමාජ සන්දර්භය හමුවේ බුදුදහම

පුරාතන ඉන්දියානු මහා ඉතිහාස සම්ප්‍රදායය තුළ අපට දැකගත හැකි අංග ලක්ෂණ අතර එකල පැවති ආගමික අංශයට සුවිශේෂී ස්ථානයක් හිමි වී තිබේ . විවිධ දේශපාලන වෙනස්කම් මත ගලා ආ ඉන්දියානු ඉතිහාසය තුළ අපට ආගම් දර්ශනයන් රැසක් දැකගත හැකිය . මේ අතුරින් බුදුදහමට හිමි වූයේ සුවිශේෂී ස්ථානයකි . උතුරු ඉන්දියාව කේන්ද්‍ර කර ගනිමින් ක්‍රි.පු 6 වන සියවසෙහි ආරම්භ වූ බුදුදහම ද එකවරම සමාජගත වූ ධර්මයක් නොවේ . නැතිනම් එකවරම නිර්මාණය වූ දහමක් නොවේ . මෙම බුදුදහම පිළිබඳව පැහැදිලිව නිරීක්ෂණයක් කිරීමෙන් අපට පෙනී යන්නේ දීර්ඝ කාලපරිච්ඡේදයක වෙහෙසීමෙන් නිර්මාණය වූ දහමක් ලෙසයි. 

විශේෂයෙන්ම සමකාලීන සමාජ සන්දර්භය හමුවේ බුදුදහම යන මාතෘකාව දෙස අවධානය යොමු කිරීමේදී ක්‍රි.පු 6 වන සියවසෙහි සමාජ තත්ත්වය දෙස තියුණු දෘෂ්ටියකින් බැලිය යුතුය . එහිදී සමාජ , ආර්ථික , ආගමික , දේශපාලනික යන සෑම අංශයක් දෙසම අවධානය යොමු කළ යුතුය . ක්‍රි.පු 6 වන සියවසෙහි බිහි වූ බුදුදහම මුළු භාරතය පුරා ව්‍යාප්ත වූ අතර බොහෝ මිනිසුන්ගේ හිතසුව පිණිස පැවති ප්‍රායෝගික දහමක් විය. 

මෙහිදී ක්‍රි.පු 6 වන සියවසෙහි බුදුරදුන් ලොව පහළ වූ අවධියේ සමාජයේ ආධිපත්‍යය පතුරුවා ගෙන සිටියේ බ්‍රාහ්මණයන්ය. විශේෂයෙන්ම බ්‍රාහ්මණයන් ආගමික කටයුතු මෙහෙයවමින් මුළු මහත් සමාජයේම ප්‍රධාන නියමුවා සේ ක්‍රියා කරන ලදි . එම නිසාම දේශපාලන අධිකාරිය ද බ්‍රාහ්මණයන්ට යටත්ව සිටියහ . මෙම බ්‍රාහ්මණ පිරිස විසින් සමාජය වෙත ඒක දේවවාදයක් හදුන්වා දුන් අතර ලෝකය ඇතුළු සත්ත්වයා මවන ලද්දේ මහා බ්‍රහ්මයා යැයි සලකා ඔහු සතුටු කිරීම සදහා යාගය අනිවාර්ය කරන ලදි . එපමණක් නොව සමාජයෙහි ප්‍රබලතම පිරිස වූ බමුණන් එම තත්ත්වය වඩාත් හොදින් තහවුරු කිරීම සදහා සමාජයට වර්ණ ක්‍රමය ඉදිරිපත් කරන ලදි . ඒ හරහා බමුණන් සමාජයේ බලසම්පන්න වූ අතර ඔවුන් සමාජයේ අනෙක් පිරිස් හට බොහෝ පීඩා සිදු කරන ලදි . එමෙන්ම කිසිදු සාධාරණත්වයකින් තොරව මේ හරහා සමාජය බෙදීමකට ලක් කරන ලදි . 

නමුත් බුදුදහම තුලින් මෙම බෙදීම තදින් හෙලා තිබේ . විශේෂයෙන්ම බ්‍රාහ්මණ ආධිපත්‍යය හරහා පීඩාවට පත්ව සිටි බොහෝ පිරිසකට බුදුදහම තුළ පිළිසරණ ලැබිණි . එහිදී බ්‍රාහ්මණයන් විසින් ශුද්‍ර කුලය ලෙසින් හදුන්වා තිබූ සමාජයේ පහත්ම කුලයේ සිටි සුනීත , සෝපාක වැනි අයට බුදුදහම තුළ පිහිට ලැබුණි. එමෙන්ම වසල සූත්‍රය , අග්ගඤ්ඤ සූත්‍රය , වාසෙට්ඨ සූත්‍රය ආදිය මගින් මෙම වර්ණ ක්‍රමය ප්‍රබල ලෙස විවේචනය කළේය . බුදුරදුන් විසින් බ්‍රාහ්මණයන්ගේ චතුර් වර්ණය ප්‍රතික්ෂේප කරමින් සමාජය වෙතට භික්ෂු , භික්ෂුණී , උපාසක , උපාසිකා යන සිව්වනක් පිරිස හදුන්වා දෙන ලදි . මෙය ඉතාම ප්‍රායෝගික බෙදීමක් වූ අතර බ්‍රාහ්මණයන් විසින් පීඩාවට ලක්ව සිටි ජනතාවට මෙය මහත් අස්වැසිල්ලක් විය . ඒ හරහා ක්‍රමිකව බුදුදහමට සමාජ සන්දර්භය තුළ විශේෂ තැනක් හිමි විය . 

එපමණක් නොව බුදුරදුන් ලොව පහළ වූ අවධියේ භාරතීය කාන්තාවට හිමිව තිබූ තත්ත්වය ඉතාම ශෝචනීයයි. එනම් බ්‍රාහ්මණ ආධිපත්‍යය යටතේ වනිතාව පහත් තත්ත්වයකට පත් කර තිබුණි . ඇයට සමාජය තුළ කිසිදු නිදහසක් හිමි නොවීය . බමුණන් ප්‍රකාශ කර තිබූ ආකාරයට ස්ත්‍රීය සලකනු ලැබුවේ වැරදි කිරීම අතින් ශුද්‍රයන් , සුනඛයන් , කපුටන් ට සම තත්ත්වයකිනි . එසේම කාන්තාව සැබැවින්ම අපවිත්‍ර ජාතියක් ලෙසින් සලකා තිබුණි . මෙලෙස බ්‍රාහ්මණ සමාජය තුළ කාන්තාවට කිසිදු වරප්‍රසාදයක් හිමි නොවීය . නමුත් බුදුදහම තුළ මීට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් තත්ත්වයක් දැකගත හැකිය . එහිදී කාන්තාවට අත් වී තිබූ අන්ත අසරණ තත්ත්වය වටහා ගත් බුදුන් වහන්සේ භාරතීය වනිතාව කෙරෙහි සියලු වරප්‍රසාද ලබා දීම සදහා කටයුතු කර තිබේ . විශේෂයෙන්ම දියණියක ලෙස , බිරිඳක ලෙස , උපාසිකාවක් ලෙස සහ භික්ෂුණීයක් ලෙස ලබා දිය යුතු වරප්‍රසාදයන් කාන්තාවට බුදුදහම තුලින් ලැබුණි . ඒ අනුව ඇයට අහිමි වී තිබුණු සියලු අධ්‍යාපනික , ආගමික , ආර්ථික යන සියලු අංශයන්හි වරප්‍රසාදයන් හිමි විය . මේ නිසාම සමකාලීන සමාජය තුළ බුදුදහමෙහි විශාල වර්ධනයක් මෙන්ම බුදුදහම පිළිබඳව මිනිසුන් තුළ විශාල පැහැදීමක් ද ඇති විය. 

භාරතීය ඉතිහාසය තුළ මෙලෙසින් යාගය ප්‍රධාන කොට ගනිමින් භක්ති මාර්ගයේ හැසිරුණු ජනතාවක් මෙන්ම ක්‍රි.පු 6 වන සියවසෙහි බුදුදහමට සමකාලීනව ඥාන මාර්ගය මූලික කරගත් ආගමික කොට්ඨාසයන් ගණනාවක් දැකගත හැකිය . විශේෂයෙන්ම මෙකල ආජීවක , අචේලක , සචේලක , ජටිල ආදීන් මෙන්ම පූර්ණ කස්සප , මක්ඛලී ගෝසාල , නිගන්ඨනාත , අජිත කේසකම්බල වැනි ශාස්තෘවරුන් ද මෙම සමකාලීන සමාජය තුළ දැකගත හැකිය . මේ අතුරින් ඇතැම් ආගමික පිරිස් පව් ක්ෂමා කර ගැනීම සදහා නිර්වස්ත්‍ර වීම , ජටා මඩුලු දැරීම , මඩ තවරා ගැනීම , අජව්‍රත , කුක්කුර ව්‍රත , ගෝව්‍රත ආදිය කෙරෙහි නැඹුරු වූ බවක් දක්නට පුළුවනි . නමුත් මේ සියල්ලම ඉතා නිශ්ඵල ක්‍රියාවන් විය . බුදුදහම තුළ මීට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් ක්‍රියාවලියක් සිදු වූ අතර කුසල් ක්‍රියාවල යෙදෙමින් පින් රැස් කිරීම හරහා නිර්වාණය සාක්ෂාත් කර ගත හැකි බව පෙන්වා දුන්හ . මෙහි තිබූ සුවිශේෂත්වය වනුයේ මෙම නිවන මෙලොවදීම අත්විදිය හැකි වීමයි. එම නිසාම මෙම ප්‍රායෝගික දහම වෙත සමකාලීන ජනතා ආකර්ශනය නිරායාසයෙන්ම ලැබුණි . 

එපමණක් නොව බුදුදහම සමගින් සමකාලීනව පැවති ජෛන දහම තුළ ප්‍රධාන වශයෙන් දැකගත හැකි වූයේ අවිහිංසාවාදි ධර්මයකි. විශේෂයෙන්ම මොවුන්ගේ අදහස වූයේ සියලුම සතෙකුම ප්‍රාණියෙකු බවත් , ගස්වැල් වලට පවා ජීවයක් පවතින බවත්ය . එම නිසා මොවුන් උග්‍ර අවිහිංසාවාදි ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කළහ . මොවුන් ප්‍රකාශ කළේ කෘෂිකර්මය සදහා පොළොව කෙටීම පවා අකුසල් සිදුවන ක්‍රියාවක් ලෙසයි. එයට හේතුව වූයේ පොළොව කොටන විට පාංශු ජීවීන්ට හානි සිදුවේ යැයි විශ්වාස කළ හෙයිනි . නමුත් බුදුදහම තුළ මෙවැනි සංකල්පයක් නොවීය . බුදුදහම තුළ කෘෂිකර්මය අගය කර තිබේ . කෘෂිකර්මය මූලික කරගෙන විවිධ දේශනාවන් රැසක් සිදු කර තිබේ . එම නිසා සාමාන්‍ය ජනතාව පවා ක්‍රමයෙන් බුදුදහම වෙත ඇදී ආහ. විශේෂයෙන්ම මෙම බුදුදහමට සමකාලීනව පැවති ආගම් දර්ශනයන් හේතුවෙන් පීඩාවට පත්ව සිටි ජනතාවට මෙය සහනයක් විය . 

මෙම සමකාලීන සමාජ සන්දර්භය තුළ පැවති ආගම් සමඟ බුදුදහම ගණුදෙනු කළ ආකාරය සහ ඒවාත් සමඟ ගත් කළ බුදුදහමට හිමි වූ ස්ථානය ගැන කතා කළාක් මෙන්ම දේශපාලනික වශයෙන් බුදුදහම පිළිබඳව හෙලූ දෘෂ්ටිකෝණය ගැන ද අවධානය යොමු කළ යුතුය . එනම් ක්‍රි.පු 6 වන සියවසෙහි බුදුන් වහන්සේට සමකාලීන කාලපරාසය තුළ උතුරු ඉන්දියාව කේන්ද්‍ර කර ගනිමින් ජනපද 16 ක් බිහිවී තිබෙනු දැකගත හැකිය . විශේෂයෙන්ම අංග , මගධ , කාසි , කෝසල , වජ්ජි , මල්ල ආදී වූ රාජ්‍යයන් බිහි විය . ඒ අතුරින් මගධ , කෝසල , වත්ස , අවන්ති යන රාජ්‍යයන් ප්‍රබල ලෙස නැගී සිටියහ . 

මෙයින් මගධ රාජ්‍යය බුදුන් වහන්සේ සමඟ සෘජුව සබදතා පවත්වනු ලැබීය . විශේෂයෙන්ම මගධාධිපති බිම්බිසාර රජු බුදුන් වහන්සේගේ ප්‍රධාන දායකයෙකු බවට පත් වූ අතර රාජ්‍යය අනුශාසනා වලදී බුදුදහමට හිමි වූයේ සුවිශේෂී ස්ථානයකි . විශේෂයෙන්ම බුදුන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද දසරාජ ධර්ම , දස සක්විති වත් , සතර සංග්‍රහ වස්තු ආදී ධර්ම කොටස් මෙම පාලකයා සිය රාජ්‍ය පාලනය සදහා යොදා ගනු ලැබිය . එමෙන්ම මගධ පාලක වූ අජාසත් රජු ද පසුකාලීනව බුදුදහම සමඟ අත්වැල් බැදගත් අතර පීතෘඝාතක පාලකයෙකු වූ මොහුට තම සිත සැහැල්ලු කර ගැනීම සදහා උපකාරී වූ එකම දහම වූයේ ද බුදුදහමය. එසේම කෝසල රාජ්‍යයේ පාලක කොසොල් රජු ද නිරන්තරයෙන් බුදුරදුන් හමුවී දහම් අසා එම ධර්ම කොටස් ප්‍රායෝගික ජීවිතයේදී අත්හදා බලන ලදි . එමෙන්ම වජ්ජි රාජ්‍යයේ පාලකයන් බුදුන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද සප්ත අපරිහානී ධර්ම මනාව පිළිපැදීම නිසා මෙකල බුදුන් වහන්සේටත් , බුදුදහමටත් ප්‍රමුඛ ස්ථානයක් ලැබී ඇති බව පෙනේ . එහිදී මෙම රාජ්‍ය පාලකයන් ගුණධර්ම වලින් පෝෂණය කිරීමට බුදුදහමට හැකි වූ අතර එය සෘජුවම යටත්වැසි ජනතාවටද යහපතක් විය . එම නිසාම සමකාලීනව අනෙකුත් ආගම් සමඟ ගත් කළ බුදුදහමට දේශපාලනික අංශයෙහිද විශේෂ අවධානයක් යොමු වී තිබූ බව පෙනේ .  

එසේම ක්‍රි.පු 6 වන සියවසෙහි බුදුරදුන්ට සමකාලීන කාලය වන විට සමාජයේ වෙළදාමෙහි දියුණුවක් දක්නට ලැබුණු අතර වෙළද නගර බිහිවනු දැකගත හැකිය . මේ හරහා ක්‍රමවත් මාර්ග පද්ධතීන් රැසක් නිර්මාණය විය . එහිදී ජන සම්මිශ්‍රණයක් සිදු වීම නිසාම ජනතාවගේ භාෂාව , බුද්ධිය , සිතුම් පැතුම් යන සෑම අංශයකම වර්ධනයක් ඇති වූ බව දක්නට ලැබේ . විශේෂයෙන්ම මෙකල සිටුවරු ප්‍රබල ලෙස නැගී ආ අතර රජවරු පවා සිටුවරුන්ගෙන් ආධාර ලබා ගත් අවස්ථා දැකගත හැකිය . එපමණක් නොව මෙලෙස ප්‍රබල වූ සිටුවරුන් සමකාලීන සමාජයෙහි පැවති ආගම් , දර්ශනයන් වලට අනුග්‍රහය දැක්වූ අතර ඒ අතුරින් බුදුදහමට සුවිශේෂී ස්ථානයක් හිමි විය. එහිදී අනේපිඩු සිටුතුමා , මිගාර සිටුතුමා , ධනංජය , පූර්ණ වර්ධන ආදී සිටුවරුන් රැසකගේ නම් සූත්‍ර දේශනාවන් තුළ අන්තර්ගත වී තිබේ . මේ අනුව සැවැත්නුවර , රජගහ නුවර , සාකේත , කෝසම්භ ආදී වෙළද නගර වල බුදුදහමෙහි සුවිශේෂී වර්ධනයක් සිදුවී තිබෙන බව මූලාශ්‍ර සාධක වලට අනුව පෙනේ . 

ඒ අනුව ක්‍රි.පු 6 වන සියවස තුළ සමකාලීන සමාජ සන්දර්භය තුළ බුදුදහම තුලින් බ්‍රාහ්මණ සංකල්පය ඉතා බලවත් ලෙස විවේචනයට ලක් කළහ . අනෙකුත් සමකාලීන ආගම්හි එන කරුණු තර්කයට බදුන් කළ අතර වැරදි දේශපාලන , සමාජ ක්‍රියාකලාපයන් උපහාසයට මෙන්ම අපහාසයට පාත්‍ර කළේය. බුදුදහම හරහා සමකාලීන සමාජයෙහි සියලු දෙනාට සමානත්වයක් උදා කළහ . එමගින් නවතම සමාජ ක්‍රමයකට පදනම වැටුණි. එහිදී පුරාතන භාරතීය ඉතිහාසය සකස් වීමේදී ද මෙම සාධකය ප්‍රබල ලෙස බලපෑ අතර ඒ අනුව සමකාලීන සමාජ සන්දර්භය තුළ බුදුදහම වඩාත් ප්‍රමුඛ ආගමක් බවට පත් වූ බව දැකගත හැකිය .